INTERMEDIATE SECOND YEAR
SECOND LANGUAGE – SANSKRIT
MODEL QUESTION PAPER
TIME: 3 HRS
MARKS: 100
Note:
- सर्वे प्रश्नाः उत्तरितव्याः।
- प्रश्नाः 1, 2, 3, 4, 14 शिक्षायाः माध्यमे उत्तरितुं शक्नुवन्ति।
- अन्ये प्रश्नाः केवलं संस्कृते उत्तरितव्याः।
I. एकैकं श्लोकं संस्कृते लखत। (8 अंक)
(a)
“न यानं मार्गे न स्थापयेत्।”
उत्तरम्:
“न यानं मार्गे न स्थापयेत्।”
(b)
“भाषां न कस्यचित् दुःखाय प्रयोगयेत्।”
उत्तरम्:
“भाषां न कस्यचित् दुःखाय प्रयोगयेत्।”
II. भगवद्धर्म (8 अंक)
(a) भगवद्गीतायाः सारं लिखत।
उत्तरम्:
भगवद्गीता महाभारतयोद्धायां श्रीकृष्णेन अर्जुनायां संवादं प्रस्तुतं अस्ति। तत्र श्रीकृष्णः धर्मस्य, कर्मयोगस्य, भक्ति योगस्य च विवेचनं कर्तुम् अर्जुनं उपदिशत्। कर्माणि निष्कामं कर्तव्यानि, फलाशङ्कां त्यक्त्वा कर्माणि सम्पादयेत् इति तस्य उपदेशः।
(b) “धौण्योपदशं विधायते।” पाठस्य सारं लिखत।
उत्तरम्:
धर्मसंस्कार, सत्यवचनं, शीलं योजयित्वा मानवस्य आत्मसंस्कारं कर्तव्यं। स एव जीवनमार्गः यः सुखप्रदं अस्ति।
III. उपमालिङ्गन (8 अंक)
(a) उपमेयस्य वर्णनं लिखत।
उत्तरम्:
उपमेयशब्दे “समानता” वा “समानपद” अस्ति। उदाहरणं, “सूर्यस्य प्रभावेण बगला एकेन स्वर्णवर्णेण आश्रिता अस्ति।”
(b) “ललाटिलिखतम्” इत्यस्य पाठस्य सारं लिखत।
उत्तरम्:
“ललाटिलिखतम्” इति श्लोकस्य अर्थः मस्तिष्के स्थितं चिन्तनं एवं ध्यायनं आवश्यकम् अस्ति।
IV. रघुकुल (8 अंक)
(a) रघुकुले संवादं लिखत।
उत्तरम्:
प्रश्नकर्ता: “रामस्य धर्ममार्गेण किं परिणामः?”
उत्तरकर्ता: “रामः सत्यं वदत्येव, धर्मं पालयति, यस्मिन्नेह कुटुम्बे धर्मं नेतुम् अनुकूलः।”
(b) इन्द्रः कर्तव्यानुसारं किम् अवबुध्यते?
उत्तरम्:
इन्द्रः कर्मण्येव सत्यं मर्तव्यं, आत्मधर्मेण प्रतिश्रुतिम् अङ्गीकृत्य कार्यं सम्पादयति। धर्मं च कर्तव्यं अणीयतां न हरति।
V. समास (6 अंक)
(a) निम्नलिखितानि समासानि संस्कृते लखत।
- प्रायः गृहिण्याः कुटुम्बनं कर्तव्यं।
उत्तरम्: गृहिण्याः कुशलतां धर्मसम्पन्ना ह्यस्ति। - निःशङ्कतां विकलोपहानि।
उत्तरम्: शङ्कायाः विकलोनं त्यक्त्वा कर्म करणीयं अस्मिन। - प्रयोजनं भागवान्।
उत्तरम्: भागवान् पुरुषः केवलं प्रयोजनं पूरा करते। - नाहं कर्तृशक्ताः।
उत्तरम्: अस्मिन कार्ये सफलता संभवामि, न कर्तृशक्तिः पर्याप्ता।
VI. अर्थवचन (6 अंक)
(a) निम्नलिखित शब्दाः स्पष्टं लिखत।
- तौ द्विभाषजौ नवान् क्रियाम्।
उत्तरम्: तौ द्विभाषजौ कर्मनिष्ठेन व्यवहारं कुर्वन्ति। - किं तद्वैराग्यकारणम्।
उत्तरम्: व्यामोहं त्यक्त्वा निर्विकल्पं आत्मस्मरणे गच्छ। - अहम् दुःखवृद्धः।
उत्तरम्: अहं समयसाध्यं विषमं वा कार्ये संलग्नः अस्मि। - आसनं मम माय्रिणः।
उत्तरम्: आसनं साधारणमात्रं अस्मिन कार्ये निर्णयं विना कृतं।
VII. समाधान (4 अंक)
(a) निम्नलिखितानि प्रश्नानि उत्तरितुम्।
- विज्ञाय कर्मं साक्षी का?
उत्तरम्: कर्मणां साक्षी धृतिः प्रकटते। - साधसङ्गी कीं?
उत्तरम्: साधसङ्गी व्यक्तित्वे धर्मवृद्धं सम्प्रेषयति। - वृणं कर्ता कुवः?
उत्तरम्: वृणं कर्ता यः सत्यं वदन्ति। - पाणिना कर्मं बन्धयति?
उत्तरम्: पाणिना कर्मं कर्तव्यम् अद्वितीयं गच्छतु।
VIII. अतिशयकर्म (4 अंक)
(a) निम्नलिखित प्रश्नानि उत्तरितुम्।
- उपमालिङ्गनं भक्षयितव्यं किम्?
उत्तरम्: उपमेयेषु कार्येण निष्कलङ्केण स्पष्टं दृश्यं समर्पणं कर्तव्यं। - किं अनग्रहार्थं श्रीरामः कृत्यं?
उत्तरम्: श्रीरामः कार्येण समर्पणं सत्यं कर्तव्यं प्रदर्शयति। - चीकारकाः गदाभकथा कथा केषां?
उत्तरम्: गदाभकथा महाभारते अस्ति। - ऊर्वशाखायां कुंठा कुत्तिम्?
उत्तरम्: कुर्यात् शिरोवर्ति स्थलं, प्रतिकृती एतद् उच्चैः प्रयोगे।
IX. सामग्री (5 अंक)
उत्तरितुम् निम्नलिखित प्रश्नाः।
- इन्द्रप्रथमं केषां राज्यं?
उत्तरम्: इन्द्रराज्यं धर्मन्यायवृत्त्या स्थापितं। - इन्द्रप्रथमं दायं केन परिमितं?
उत्तरम्: इन्द्रः भाग्यं हरति इति प्रमुखं कारणं अस्ति। - वज्रः कर्ता पत्रः?
उत्तरम्: वज्रः न्यायं स्थापितुं साक्षि अस्मिन कार्ये स्थापितम्। - वज्रश्रेष्ठं संस्कृतम्?
उत्तरम्: वज्रद्रव्ये सर्वे भाग्यशालिनी संस्कृतस्य आगमनं। - परालिका नामकं केन निर्मिता?
उत्तरम्: परालिका नामकं विज्ञानं प्रकटं निर्णायकं व्यक्तित्वं निर्मिता अस्ति।
X. समासादि (12 अंक)
निम्नलिखित शब्दानि संस्कृते लखत।
- मृत्
- आमन
- भवत
- एतद्
XI. समास (6 अंक)
निम्नलिखित शब्दाणां समास संस्कृते स्पष्टं लिखत।
- राजपुष्पः
- अपिततः
- भीमाजर्नो
- अहितम्
- पञ्चरात्रम्
- पीताब्रः
XII. वचनार्थ (6 अंक)
निम्नलिखित शब्दाणां अर्थ लिखत।
- इति + अत्र
- तव + ऐजयरम
- सपु + अत्रम्
- जल + उर्मः
- षट् + मासाः
- मही + ईशः
XIII. समास विश्लेषण (4 अंक)
निम्नलिखित शब्दाणां विश्लेषणं लिखत।
- मृत्यायाम्
- महाशः
- हिरण्यकश्यित
- जगन्नाथः
XIV. अनुवाद (5 अंक)
निम्नलिखित शब्दाणां संस्कृते अनुवादं लिखत।
- इति वाराणसी कपरपटका
- अष्टकृतापी।
- अकर्पत्राणि भक्षयिता अकारणी सति
- विद्वान्सर्वत्र पश्यति
- अहम् अहिनिर्वंशं कार्यं करूषि
XV. समाधानपद (5 अंक)
यथासंभव उत्तरं चयत।
- महीधरः कः?
अ) अङ्गिराः इ) हिमवान् उ) शिवः - पाणिना कर्तव्यं?
अ) दशयः इ) वेदपत्रेण उ) शब्दात्तः - वेदा कित भागेषु?
अ) त्रिषु इ) पंचसु उ) चतुर्षु - बकः जलचराणि कुत्र पादयित?
अ) शिलायाम् इ) वक्षृ े उ) आकाशे - पाकशासनः कः?
अ) इन्द्रः इ) कृष्णः उ) कणर्ः
XVI. सयोजनम् (5 अंक)
जोङ्गोल शङ्कहैक कर्तव्यं लिखत।
- पावर्ती – (a) वेदांध्या
- पञ्चमवेदः – (b) मेना
- कणर्ः – (c) श्वयः
- बादरायणः – (d) नारायण पितृपद
- हतोपदेशः – (e) महाभारतम्